تفاوت گلیم و زیلو؛ مقایسه جامع و کامل

فهرست عناوین

---

گلیم و زیلو دوتا از زیراندازهای محبوب و قدیمی هستند که امروزه مجدد طرف‌داران زیادی پیدا کرده است. مهم‌ترین تفاوت گلیم و زیلو، بافت و ضخامت آن است. گلیم از بافتی ساده و بدون پرز بهره‌مند است و بیشتر برای تزئین استفاده می‌شود؛ معمولاً گلیم‌ها از پشم یا ترکیب پشم و پنبه به بافت می‌رسند. در حالی که زیلو از بافتی ضخیم‌تر، با نقوش ساده‌تر و کاربرد بیشتر در مناطق گرمسیر برخوردار است؛ زیلوها از پنبه بافته می‌شوند که خنک‌تر از گلیم‌ها هستند. پس ضخامت و کاربرد، یک نمونه از تفاوت مهم زیلو و گلیم است. گبه یکی دیگر از هنرهای دستی ایرانی است که بسیاری با گلیم اشتباه می‌گیرند. مهم‌ترین فرق گلیم و گبه در پرز و الیاف این دو است. یکی دیگر از صنایع دستی ایرانی که بسیار محبوب بوده و با گلیم اشتباه می‌گیرند، جاجیم است. یک نمونه از تفاوت جاجیم و گلیم فرش، دورو بودن جاجیم است. در ادامه بیشتر به فرق زیلو و گلیم اشاره می‌کنیم، پس همراه ما باشید.

 

 

معرفی گلیم

بگذارید اول به سؤال گلیم چیست بپردازیم. گلیم‌ها جزو صنایع دستی قدیمی در ایران هستند که از قدیم تا به امروز از محبوبیت زیادی برخوردار بوده‌اند. گلیم‌ها به دو صورت، گلیم دستباف و گلیم ماشینی بافته می‌شوند. یکی از تفاوت های گلیم دستباف و گلیم ماشینی الیاف استفاده شده در آن است. گلیم‌های دستباف با استفاده از پشم و پنبه بافته می‌شوند، در حالی که گلیم‌های ماشینی از الیاف مصنوعی و طبیعی مانند پلی استر، پشم و پنبه در خود استفاده می‌کنند. گلیم‌ها از بافت و طرح های ساده پیروی می‌کنند و پیچیدگی ای در طراحی آن‌ها وجود ندارد. گلیم‌ها از ضخامت پایینی برخوردار هستند و بدون پرز و خاب هستند که باعث می‌شود آنها بسیار سبک وزن تر باشند.
مطالب مرتبط: تفاوت فرش و گلیم فرش

 

معرفی زیلو

زیلو یکی از اصیل‌ترین دست‌بافت‌های ایرانی با قدمتی چند صد‌ساله است. زیلو برای اولین بار در شهر یزد به بافت رسید که از این شهر به عنوان زادگاه اصلی زیلوبافی یاد می‌کنند. یزد به عنوان یک شهر گرم و کویری، از زیلوها استفاده زیادی دارند و به عنوان یک زیرانداز سبک و خنک در اکثر مناطق استفاده می‌شود. زیلو با نخ پنبه بافت می‌شود و زیلو را مناسب استفاده در مکان‌های گرم می‌کند؛ زیرا باعث گرمای محیط نمی‌شوند و گرما را در خود نگه نمی‌دارند. طراحی زیلو بسیار شبیه به حصیر است اما با هم فرق دارند، ولی ایده بافت زیلو از روی بافت حصیر برداشته شد.

 

 

فرق زیلو و گلیم

در دنیای دست‌بافت‌های ایرانی، زیلو و گلیم جزو ارزش‌های فرهنگی و هنری برجسته محسوب می‌شوند. تفاوت گلیم و زیلو در بافت و سبک بافت آن‌ها به وضوح قابل مشاهده است، به‌طوری‌که گلیم دارای بافت ساده و بدون پرز است در حالی که زیلو دارای بافت پرزدار و منظم می‌باشد. با این حال، تفاوت های اساسی بین این دو نوع بافت وجود دارد که در ادامه به بررسی جامع و دقیق آن پرداخته‌ایم:

 

شیوه بافت

گلیم‌ها از بافت‌های ساده و بدون پرز تشکیل شده‌اند. این نوع بافت به صورت مستقیم و با استفاده از نخ‌های بافته شده بدون ایجاد الیاف بلند روی سطح ساخته می‌شود. به همین دلیل، گلیم‌ها از نظر بافتی صاف و نرم به نظر می‌رسند و دارای بافتی مات و بدون جلوه سه‌بعدی هستند. در مقابل، زیلو دارای بافتی کمی پیچیده‌تر و معمولاً ضخیم‌تر است. زیلو پس از بافت اولیه، با فرایندی شبیه به پرس یا برش دادن، نخ‌های سطحی از بافت خارج می‌شوند تا به صورت پرزدار و براق ظاهر شوند. این کار باعث می‌شود زیلو نسبت به گلیم ظاهری شیک‌تر و دارای حجم بیشتری داشته باشد.

 

 

نوع الیاف بکار رفته

گلیم‌ها عمدتاً از پشم یا ترکیب پشم و پنبه به تولید می‌رسند. استفاده از الیاف طبیعی، باعث می‌شود گلیم‌ها مقاومت مناسبی در برابر سایش داشته باشند و به عنوان زیرانداز یا پوشش دیواری مورد استفاده قرار بگیرند. زیلو نیز از نخ‌های طبیعی همچون پشم تولید می‌شود، اما فرایند تهیه آن شامل استفاده از نخ‌های خاص و اغلب نرم‌تر است تا بعد از برش و فرایند نهایی، نرمی و لطافت مطلوب ایجاد شود. این موضوع باعث می‌شود زیلو بیشتر به عنوان یک فرش زیرانداز یا کف پوش در محیط‌های گرمسیر به کار رود.

 

طرح و نقشه

• گلیم: گلیم‌ها اغلب دارای نقوش هندسی، ساده و نمادین هستند. این طرح‌ها بیشتر ریشه در باورها، آیین‌ها و فرهنگ عشایر دارند. در گلیم، طرح‌هایی مانند بته جقه، چشمه، حیوانات انتزاعی و اشکال لوزی، مثلثی یا مربعی به چشم می‌خورد. رنگ‌هایی که در گلیم‌ها به کار می‌روند معمولاً تند، گرم و طبیعی هستند و هر منطقه بسته به سبک محیط و زندگی خود، طرح های خاص و منحصر به فردی دارد. ضمن اینکه گلیم‌ها معمولاً توسط زنان عشایر و روستایی بافته می‌شوند، بسیاری از نقوش آنها روایتگر داستان‌ها، آرزوها و عقاید شخصی بافنده هستند.
• زیلو: یک نمونه از تفاوت گلیم و زیلو نقوش است؛ نقوش زیلو به مراتب ساده‌تر، منظم‌تر و متقارن‌تر از گلیم است. اکثر زیلوها دارای طرح های شبکه‌ای و تکرارشونده هستند که با خطوط صاف و نقوش هندسی همچون چهارخانه، شطرنجی، شمسه، ستاره‌های ساده و گل و برگ‌های هندسی تزیین می‌شوند. رنگ های زیلوها نیز معمولاً محدودتر هستند؛ مثلاً اغلب از دو رنگ اصلی سفید و لاجوردی استفاده می‌شود که تضاد مشخصی دارند ولی چشم را آزار نمی‌دهند.

 

 

وزن و اندازه

تفاوت گلیم و زیلو در وزن نیز نمایان است؛ گلیم‌ها سبک‌تر و قابل‌حمل‌تر هستند، در حالی که زیلو به دلیل ضخامت بیشتر، وزن بالاتری دارد. گلیم‌ها به دلیل نوع بافت و مواد اولیه‌ای که در آنها به کار می‌رود، نسبتاً سبک هستند. گلیم‌ها معمولاً قابل حمل تر هستند که این موضوع باعث شده تا عشایر و روستاییان، آن را به راحتی در سفرهای خود حمل کنند. البته که هر چه گلیم تراکم و ابعاد بزرگ‌تری داشته باشد، وزن آن نیز بیشتر خواهد شد. اما به طور متوسط:

• یک گلیم 6 متری وزنی بین 4 تا 7 کیلوگرم دارد.
• گلیم‌های کوچک‌تر مانند 1.5 یا 3 متری، وزن هایی حدود 2 تا 4 کیلوگرم دارند.

زیلو بر خلاف ظاهر ساده‌اش، به دلیل استفاده از نخ‌های ضخیم پنبه‌ای و تراکم بالا در بافت، سنگین‌تر از گلیم است. لازم به ذکر است که زیلو بیشتر در ابعاد بزرگ‌تر و برای پوشش کامل مکان‌های عمومی مانند مساجد یا خانه‌های قدیمی بافته می‌شوند. معمولاً:

• یک زیلوی 6 متری وزنی حدود 7 تا 10 کیلوگرم دارد.
• زیلوهای بزرگ‌تر مانند 9 متری یا 12 متری ممکن است تا 15 کیلوگرم یا بیشتر وزن داشته باشند.

زیلوها به دلیل جنس ضخیم‌تر، ثبات بیشتری روی زمین دارند و کمتر سر می‌خورند. این یکی از اصلی‌ترین تفاوت گلیم و زیلو است که باید بدانید.

 

 

سرعت بافت

برای زمان بافت گلیم و زیلو باید در نظر داشته باشید، نوع بافت، تراکم نقشه، جنس نخ، مهارت بافنده و ابزار مورد استفاده تأثیر مستقیمی در زمان بری این فرایند دارد. اما به طور کلی تفاوتی در زمان بافت این دو اثر هنری وجود دارد. گلیم با توجه به بافت ساده‌تر و نداشتن پرز با سرعت بیشتری تولید می‌شود. برای بافت یک گلیم 6 متری، به طور متوسط حدود 2 تا 4 هفته زمان نیاز است. گلیم‌های کوچک‌تر مانند پادری‌ها در طی چند روز تا یک هفته بافته می‌شود. در مقابل، زیلو بر خلاف ظاهر ساده‌اش، به دلیل ساختار منظم، بافت دوبل و استفاده از دستگاه‌های سنتی مخصوص زیلوبافی، زمان‌برتر از گلیم است. بافت زیلو نیاز به دقت زیادی دارد تا نقشه‌های متقارن و تکرار شونده به درستی روی کار پیاده شوند. بافت یک زیلوی 6 متری ممکن است بین 4 تا 7 هفته زمان ببرد. در زیلوهای بزرگ‌تر یا پرنقش‌تر، این زمان ممکن است به 9 هفته هم برسد.

 

 

تمیز کردن و شستشو

گلیم‌ها به دلیل استفاده از نخ‌های پشمی یا ترکیبی از پشم و پنبه، بیشتر مستعد جذب گردوغبار و آلودگی هستند. ساختار بدون پرز گلیم، تمیزکاری سطحی را آسان‌تر می‌کند، اما در صورت نفوذ لک یا چربی، شستشوی عمقی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

• گلیم در برابر آب و مواد شوینده حساس‌تر است و در صورت شستشوی غیراصولی، احتمال تغییر رنگ یا گره‌خوردگی دارد.
• خشک کردن گلیم بعد از شستشو نیز بسیار مهم است؛ چون مرطوب ماندن آن باعث بوی نامطبوع و کپک‌زدگی می‌شود.
• گلیم‌های رنگ طبیعی (رنگ گیاهی) بیشتر نیاز به دقت در شستشو دارند چون رنگ آن‌ها ممکن است با شوینده‌های قوی آسیب ببیند.

زیلو با توجه به اینکه معمولاً از نخ پنبه‌ای ساخته می‌شود و بافتی منظم و صاف دارد، از نظر شستشو راحت‌تر و کم‌ریسک‌تر است. سطح زیلو نسبت به گلیم کمتر پرز و چاله دارد، بنابراین لک و گردوغبار به‌سختی در آن نفوذ می‌کند.

• زیلو در برابر شستشو با آب و شوینده‌های ملایم مقاومت خوبی دارد و تغییر رنگ نمی‌دهد.
• برخلاف گلیم، شستشوی زیلو در خانه نیز امکان‌پذیر است و نیاز به خشک‌شویی ندارد.
• البته به دلیل وزن بالا، شستن و جابجایی آن ممکن است کمی دشوار باشد، به‌ویژه در زیلوهای بزرگ.

 

 

رنگبندی

گلیم به عنوان دست بافته‌ای هنری، دارای تنوع رنگی بالا و طرح های بسیار متنوع هستند. استفاده از رنگ‌های گیاهی و طبیعی در بسیاری از گلیم‌های سنتی، باعث شده تا طیف آنها زنده، گرم و دلنشین باشد. رنگ های رایج در گلیم شامل: لاکی، قرمز، سرمه‌ای، آبی فیروزه‌ای، زرشکی، قهوه‌ای، خردلی، سبز زیتونی و کرم است.
زیلو برخلاف گلیم، تنوع رنگی کمتری دارد و معمولاً در رنگ‌های ملایم و سرد بافته می‌شود. دلیل این محدودیت، ساختار منظم زیلو و بافت دوبل آن است که بیشتر با دو رنگ اصلی بافته می‌شود. رنگ های غالب زیلو عبارت‌اند از: آبی و سفید، سبز و کرم، سرمه‌ای و سفید و قهوه‌ای روشن و نخودی.

 

کاربرد

به دلیل ساختار ساده و سبک بودن، گلیم‌ها اغلب برای استفاده در منزل به عنوان پوشش دیواری، زیرانداز یا حتی برای تزیین مبلمان قدیمی به کار می‌روند. سبک طراحی و قابلیت تغییر رنگ آن‌ها، باعث شده تا گلیم‌ها به عنوان یک عنصر تزئینی مدرن و سنتی در دکوراسیون داخلی کاربرد داشته باشند. زیلو به دلیل داشتن بافت پرزدار و نرمی خاص، بیشتر در مناطقی با آب و هوای گرم و خشک کاربرد دارد. این فرش‌ها علاوه بر حس خنکی، به عنوان پوشش کف در اماکن عمومی و حتی مساجد استفاده می‌شوند. ظاهر براق زیلو، آن را برای استفاده در محیط‌های رسمی و مدرن ایده آل می‌سازد.

 

 

قیمت

گلیم‌ها بسته به نوع بافت، جنس نخ، طرح، رنگ و منطقه تولید، بازه قیمتی گسترده‌ای دارند. گلیم‌های دستباف به دلیل استفاده از نخ طبیعی (پشم یا پنبه) و فرایند زمان‌بر بافت، معمولاً قیمت بالاتری نسبت به نمونه‌های ماشینی دارند. اما اگر قصد خرید گلیم فرش ماشینی را داشته باشید، می‌توانید با هزینه‌ای مناسب‌تر، به گلیمی زیبا و متنوع دست پیدا کنید. گلیم‌های ماشینی به دلیل تولید انبوه و استفاده از نخ‌های مصنوعی مانند پلی‌استر یا پلی‌پروپیلن، قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تری دارند و برای استفاده در دکوراسیون‌های روزمره، انتخابی اقتصادی و کاربردی محسوب می‌شوند.
زیلوها معمولاً از نخ پنبه‌ای تهیه می‌شوند و اگرچه ممکن است ساده‌تر به نظر برسند، اما بافت خاص و استفاده بیشتر از نخ، باعث می‌شود قیمت نهایی آن‌ها با گلیم ماشینی در یک سطح یا حتی گاهی بالاتر باشد. زیلوهای دستباف سنتی نیز ارزش فرهنگی و هنری خاصی دارند که می‌تواند قیمت آن‌ها را افزایش دهد. در عین حال، زیلو به‌خاطر دوام بالا و کاربرد طولانی‌مدت، به نوعی یک سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می‌شود.

 

مزایا و معایب گلیم

گلیم، چه در نوع دستباف و چه ماشینی، ویژگی‌های خاص خود را دارد که دانستن آن‌ها نقش مهمی در انتخاب آگاهانه دارد. برای انتخاب مناسب بین کف‌پوش‌های سنتی، شناخت تفاوت قالی و گلیم نقش مهمی در تصمیم‌گیری آگاهانه دارد. در ادامه به مهم‌ترین مزایا و معایب گلیم اشاره می‌کنیم.

 

 

مزایای گلیم

• سبک و قابل‌حمل بودن: گلیم‌ها وزن بسیار سبکی دارند و به‌راحتی قابل جابجایی و استفاده در فضاهای مختلف هستند.
• تنوع طرح و رنگ: به دلیل استفاده از نقش‌های سنتی و مدرن، گلیم‌ها برای انواع سلیقه‌ها و دکوراسیون‌ها مناسب‌اند.
• قیمت مناسب: گلیم‌های ماشینی با هزینه‌ای کمتر نسبت به فرش‌های سنگین‌تر عرضه می‌شوند و گزینه‌ای اقتصادی هستند.
• سازگار با محیط‌زیست: به‌ویژه در نوع دستباف که از الیاف طبیعی مانند پشم یا پنبه استفاده می‌شود.
• تمیز شدن آسان: گلیم‌ها به‌راحتی شسته می‌شوند و نیازی به روش‌های خاص مراقبتی ندارند.

 

معایب گلیم

• ضخامت کم: گلیم‌ها نسبت به فرش‌های دیگر ضخامت کمتری دارند و ممکن است برای نشستن یا گرمایش کف، گزینه مناسبی نباشند.
• سر خوردن روی سطوح صاف: به دلیل نداشتن زیره ضد لغزش، روی سرامیک یا سنگ، احتمال سر خوردن دارند.
• فرسایش سریع‌تر در استفاده‌های سنگین: در مناطق پررفت‌وآمد، گلیم به‌مرور ممکن است نخ‌نما یا ساییده شود.
• عدم ایجاد حس نرمی و لطافت: به‌ویژه در نوع ماشینی که معمولاً از نخ‌های مصنوعی ساخته شده، حس لطافت کمتری دارد.

 

 

مزایا و معایب زیلو

زیلو از الیاف پنبه‌ای بافته می‌شود و ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر کف‌پوش‌ها متمایز می‌کند. در ادامه به مهم‌ترین مزایا و معایب زیلو اشاره می‌کنیم.

 

مزایای زیلو

• الیاف طبیعی و سازگار با پوست: زیلو از نخ پنبه‌ای بافته می‌شود و برای افرادی که به الیاف مصنوعی حساسیت دارند، بسیار مناسب است.
• دوام بسیار بالا: بافت متراکم و مقاوم زیلو باعث می‌شود در طولانی‌مدت کیفیت خود را حفظ کند.
• قابل شستشو و تمیزکاری آسان: زیلو به‌راحتی شسته می‌شود و در برابر آب و مواد شوینده مقاوم است.
• ضد حساسیت و ضد آلرژی: به دلیل ساختار طبیعی، گردوغبار یا پرز تولید نمی‌کند و برای کودکان و سالمندان ایده‌آل است.
• مناسب برای مناطق گرم: بافت خنک زیلو باعث می‌شود در مناطق با آب‌وهوای گرم، حس راحتی ایجاد کند.
• عدم پرزدهی: برخلاف بسیاری از فرش‌ها و گلیم‌ها، زیلو هیچ‌گونه پرز یا نخ زائدی تولید نمی‌کند.

 

 

معایب زیلو

• تنوع طرح و رنگ محدود: طرح‌های زیلو معمولاً ساده و هندسی‌اند و از تنوع طرح گلیم و فرش برخوردار نیستند.
• سطح سفت و خشک: به دلیل بافت پنبه‌ای فشرده، نرمی و لطافت فرش یا گلیم را ندارد.
• کم بودن نقش تزئینی: زیلو بیشتر برای کاربری است نه جلوه تزئینی، به همین دلیل ممکن است در دکوراسیون‌های مدرن خیلی به چشم نیاید.
• سر خوردن روی سطح صاف: مانند گلیم، اگر زیر آن ترمز فرش استفاده نشود، روی سطوح صیقلی لیز می‌خورد.

 

در نهایت برای منزل گلیم بخریم یا زیلو؟

تا بدین جا به خوبی با تفاوت زیلو با گلیم آشنا شده‌اید. اگر قصد دارید برای منزل خود یکی از دو گزینه گلیم یا زیلو را انتخاب کنید، باید ابتدا به نیازها، سبک دکوراسیون و محل استفاده توجه داشته باشید. گلیم به دلیل تنوع رنگ و طرح، انتخابی ایده‌آل برای فضاهایی است که به جلوه‌ بصری بیشتری نیاز دارند؛ مانند پذیرایی یا اتاق خواب. در مقابل، زیلو با ساختار پنبه‌ای، پرز نداشتن و مقاومت بالا، انتخابی کاربردی برای مکان‌هایی همچون آشپزخانه، اتاق کودک، مساجد یا مناطق گرمسیر است.
اگر به دنبال گزینه‌ای با ظاهر جذاب‌تر و متناسب با دکوراسیون مدرن هستید، گلیم بهتر پاسخگوی نیاز شماست. اما اگر سلامت، سهولت در نظافت و دوام بالا برایتان اولویت دارد، زیلو انتخاب مطمئن‌تری است. در نتیجه، با در نظر گرفتن فضا و نوع استفاده، می‌توانید بین این دو محصول سنتی، بهترین گزینه را برای خانه‌تان انتخاب کنید. در نهایت، شناخت تفاوت گلیم و زیلو به خریداران کمک می‌کند تا با در نظر گرفتن ارزش‌های فرهنگی، کاربردی و ظاهری، انتخاب هوشمندانه‌تری داشته باشند.

 

سؤالات متداول

مهمترین فرق بین گلیم و زیلو چیست؟

مهم‌ترین فرق بین گلیم و زیلو در ساختار بافت آن‌هاست؛ گلیم بدون پرز و با نقوش سنتی متنوع بافته می‌شود، در حالی که زیلو دارای بافت دوبل و پرزدار با طراحی ساده‌تر و منظم‌تر است.

برای منزل گلیم کاربرد بیشتری دارد یا زیلو؟

برای منزل، گلیم به دلیل تنوع طرح و رنگ، کاربرد بیشتری در دکوراسیون دارد، اما زیلو برای فضاهای پررفت‌وآمد یا مناطق گرم مناسب‌تر است.

ارزش خرید گلیم بیشتر است یا زیلو؟

به طور کلی، ارزش خرید گلیم به دلیل تنوع طرح و زیبایی هنری بیشتر است، در حالی که زیلو با دوام و کاربردی بودن در فضاهای گرم ارزشمند می‌باشد.